Ένας από τους πιο συνηθισμένους χαρακτηρισμούς που προσάπτεται στη μαρξιστική πολιτική ανάλυση είναι η συνωμοσιολογία. Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν στην κουβέντα αναδεικνύεται το ζήτημα του υποκειμένου: ποιος κάνει τι, πώς και γιατί. Η κατηγορία αυτή είναι καταφανώς αστήρικτη. Η συνωμοσιολογία, ως απόδοση της ιστορικής εξέλιξης σε μυστικές ομάδες με σκοτεινούς σκοπούς παγκόσμιας κυριαρχίας, ουδεμία σχέση έχει με την ανάδειξη του ιστορικού υποκειμένου από τον μαρξισμό. Στη συνωμοσιολογία, φταίνε πάντα οι Εβραίοι, οι ιππότες κρυφών ταγμάτων και οι ανθέλληνες ξένοι, μέσα σε ένα απλουστευτικό, μυστικιστικό και ανιστορικό πλαίσιο. Στον ιστορικό υλισμό, δεν «φταίει» κανείς· η κάθε κοινωνική τάξη και ομάδα λειτουργεί και παρεμβαίνει σε έναν ιστορικά καθορισμένο και μεταβαλλόμενο τρόπο παραγωγής, εμπλέκεται σε έναν αγώνα πολιτικοοικονομικής κυριαρχίας και νομιμοποίησης, και υπόκειται σε μια πληθώρα οικονομικών, κοινωνικών και ιδεολογικών δυνάμεων, ιστορικά μεταβαλλόμενων. Στη συνωμοσιολογία, το υποκείμενο κάνει τα πάντα. Στον ιστορικό υλισμό, το υποκείμενο βρίσκεται σε αδιάρρηκτη αλληλεπίδραση με τη δομή, ενώ συμμετέχει αντικειμενικά σε μια αέναη πάλη με άλλα υποκείμενα, τάξεις, ταξικές μερίδες, συλλογικότητες. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι η άλλη συνήθης κατηγορία εναντίον του ιστορικού υλισμού είναι η ακριβώς αντίθετη: αναγωγισμός, οικονομισμός, έμφαση στη δομή έναντι του δρώντος. Όταν λοιπόν μιλάει για την άρχουσα τάξη ως υποκείμενο, ο ιστορικός υλισμός είναι συνωμοσιολογικός. Όταν δεν μιλάει, είναι αναγωγιστικός. Σατανικό!
Τίποτε από αυτά δεν είναι ο μαρξισμός, και επειδή δεν έχει την πολυτέλεια να «χαρίζει» θεματολογίες στους συνωμοσιολόγους, το παρόν κείμενο προσπαθεί να εξετάσει υλιστικά την ταυτόχρονη ανάδειξη του Λουκά Παπαδήμου και του Μάριο Μόντι στους πρωθυπουργικούς θώκους
Ηρακλής Οικονόμου Λουκάς Παπαδήμος, Μάριο Μόντι, Τριμερής Επιτροπή Από τη συνωμοσιολογία στην πολιτική κριτική της Ελλάδας και της Ιταλίας αντίστοιχα. Το κύριο επιχείρημα εδώ είναι ότι τα δύο συγκεκριμένα άτομα αποτελούν επιλογή «έκτακτης ανάγκης» μιας υπερεθνικής χρηματοπιστωτικής μερίδας του κεφαλαίου για την προώθηση βαθιά πολιτικών μέτρων μέσω του μανδύα ενός τεχνοκρατικού, δήθεν απολιτικού μοντέλου άσκησης εξουσίας. Προφανώς και δεν έγιναν ξάφνου ισχυροί οι δύο αυτοί τραπεζίτες μέσω της συμμετοχής τους στην Τριμερή· αντίστροφα, έγιναν μέλη της εξαιτίας της προϋπάρχουσας ισχύος τους, μιας ισχύος που προκύπτει αντικειμενικά από τη θέση τους μέσα στην καπιταλιστική οικονομία. Ο συνδετικός κρίκος των δύο ανδρών, η Τριμερής, μπορεί λοιπόν να μην αφορά αιτιωδώς την πρωθυπουργοποίησή τους, μας βοηθά όμως να κατανοήσουμε καλύτερα την ταξική καταγωγή και λειτουργία τους. Αυτή η διασύνδεση, έστω κι αν δεν εξηγεί την πολιτική ανέλιξη των δύο ανδρών, αποτελεί μια αφορμή για να ασχοληθούμε με άτυπες μορφές συντονισμού των διεθνοποιημένων αστικών τάξεων, δηλαδή με μια υπερεθνικοποίηση του κράτους ως μορφής παραγωγής του γενικού συμφέροντος. Μας υπενθυμίζει, με άλλα λόγια, ότι η αστική εξουσία μπορεί να γεννιέται στον πυρήνα της καπιταλιστικής παραγωγής, αναπαράγεται όμως στην πολιτική σφαίρα διεθνικά.
Η Τριμερής Επιτροπή: Μια σύνοψη
Η Τριμερής Επιτροπή ιδρύθηκε το 1973, εν μέσω παγκόσμιας κρίσης και έντασης των τριβών ανάμεσα στις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Σκοπός της ήταν η ενίσχυση του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ των τριών κύριων καπιταλιστικών κέντρων εκείνης της εποχής: των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, και της τότε ΕΟΚ. Η πρωτοβουλία ήταν ξεκάθαρα αμερικανική· ιδρυτής της Επιτροπής υπήρξε ο David Rockefeller, γόνος της γνωστής οικογένειας και τότε πρόεδρος της Chase Manhattan Bank. Πρώτος εκτελεστικός διευθυντής της Επιτροπής την τριετία 1973-1976 υπήρξε ο Zbigniew Brzezinski, εκ των κυριότερων εμπνευστών του αμερικανικού μιλιταρισμού τα τελευταία σαράντα χρόνια. Η προεδρεία του Τζίμι Κάρτερ ανέδειξε για πρώτη φορά την πολιτική επιρροή της Τριμελούς, καθώς πάνω από είκοσι μέλη της βρέθηκαν σε ανώτερα κυβερνητικά αξιώματα, συμπεριλαμβανομένων του ίδιου του προέδρου Κάρτερ, του αντιπροέδρου Walter Mondale, του υπουργού Οικονομικών Michael Blumenthal, του υπουργού Εξωτερικών Cyrus Vance, του υπουργού Άμυνας Harold Brown και βεβαίως του συμβούλου εθνικής ασφάλειας Brzezinski.
Η Τριμερής διακρίνεται σε τρεις υποεπιτροπές: την ευρωπαϊκή, τη βορειοαμερικανική και την υποεπιτροπή Ειρηνικού-Ασίας. Σήμερα, η Επιτροπή αριθμεί 390 μέλη: 160 από την Ευρώπη, 120 από τη Βόρεια Αμερική και 110 από την περιφέρεια Ειρηνικού-Ασίας. Στην αμερικανική υποεπιτροπή συναντάμε ως επικεφαλής τον θεωρητικό των διεθνών σχέσεων Joseph Nye, στην υποεπιτροπή Ειρηνικού-Ασίας τον Yotaro Kobayasi, πρόεδρο της Fuji Xerox, ενώ του ευρωπαϊκού σκέλους της Επιτροπής ηγούνταν ο Μάριο Μόντι, προτού γίνει πρωθυπουργός της Ιταλίας. Η είσοδος στην Τριμερή Επιτροπή γίνεται αυστηρά κατόπιν πρόσκλησης από τις περιφερειακές υποεπιτροπές, όπως συνηθίζεται σε παρεμφερή εγχειρήματα. Όμως η Τριμελής διαφέρει από αυτά (Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, Λέσχη Μπίλντερμπεργκ), όντας μια οργάνωση με μόνιμη σύνθεση, που δίνει έμφαση όχι σε προσκεκλημένους ομιλητές αλλά σε μόνιμα μέλη.
Τα μέλη της Τριμελούς συναντιούνται μια φορά κάθε χρόνο ως ολομέλεια και άλλη μια φορά σε περιφερειακό επίπεδο. Στο πλαίσιο της ιδεολογικής λειτουργίας της, η Τριμερής έχει μια πλούσια εκδοτική δραστηριότητα που περιλαμβάνει εκθέσεις των ετήσιων συναντήσεων, έκτακτες εκθέσεις για ειδικά θέματα και εκθέσεις θεματικών ομάδων που αποτελούνται από ένα μέλος από κάθε περιφέρεια. Η θεματολογία των πιο πρόσφατων εκθέσεων περιλαμβάνει ενδεικτικά την παγκόσμια οικονομική κρίση, τη διασπορά των πυρηνικών όπλων, το Ιράν, την ενεργειακή ασφάλεια και την κλιματική αλλαγή· πρόκειται για ζητήματα που αφορούν τις διεθνείς σχέσεις, τις τρεις καπιταλιστικές μητροπόλεις και βεβαίως τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Κατά τα λοιπά, η συνωμοσιολογική παρουσίαση της Τριμερούς ως μιας μυστικής, παντοδύναμης ομάδα είναι σαθρή· ούτε μυστική είναι (εφόσον οι συναντήσεις και τα μέλη της είναι δημοσιοποιημένα) ούτε παντοδύναμη (εφόσον σε καμία περίπτωση δεν υποκαθίστανται η ταξική πάλη και οι ενδοκαπιταλιστικοί ανταγωνισμοί από ένα φόρουμ τριμερούς επικοινωνίας). Αντανακλά όμως η Επιτροπή την ταξική καταγωγή και λειτουργία των μελών της, συντονίζοντας και αναπαράγοντας τις μερικές τους οπτικές και τα επιμέρους συμφέροντά τους.
Τα μέλη της Τριμερούς Επιτροπής: Ταξική προέλευση και λειτουργία
Σύμφωνα και με την τυπολογία του Stephen Gill, τα μέλη της επιτροπής προέρχονται από τρία βασικά πεδία: το οικονομικό (επιχειρήσεις), το θεσμικό (πολιτικά αξιώματα) και το ιδεολογικό (ερευνητικά κέντρα).[1] Για να κατανοήσουμε την ταξική προέλευση και αποστολή της Τριμερούς, ας περιδιαβούμε ενδεικτικά στη λίστα μελών της ευρωπαϊκής περιφέρειας.[2] Περιοριζόμαστε στα ευρωπαϊκά μέλη για λόγους οικονομίας χώρου, όμως ο αναγνώστης μπορεί να είναι βέβαιος ότι οι ίδιες ακριβώς τάσεις κυριαρχούν και στα μέλη από τη Βόρεια Αμερική και την Ασία.
Έχουμε καταρχάς τους τραπεζίτες, πολλούς τραπεζίτες. Για λόγους οικονομίας χώρου, παραθέτουμε απλώς τις θεσμικές στέγες κάποιων μελών, δίχως θέσεις κι ονόματα: Banco Santander, Εθνική Τράπεζα της Πολωνίας, Εθνική Τράπεζα της Δανίας, Banco Santander UK, Société Générale, Εθνική Τράπεζα του Βελγίου, Banco Finantia, Deutsche Bank, Σύνδεσμος Τραπεζών της Τσεχίας, HSBC, Commerzbank, Κεντρική Τράπεζα της Αυστρίας, Unicredit, Σύνδεσμος Γερμανικών Τραπεζών, Allianz, Gruppo Banca Sella, Ένωση Ιταλικών Τραπεζών, Citigroup Πολωνίας, Danske Bank, Intesa Sanpaolo Group, Eerste Group Bank, KBC, Κεντρική Τράπεζα της Ολλανδίας, UBS κ.ά.
Στη συνέχεια, έχουμε τους βιομηχάνους. Κάποιοι μάλιστα από αυτούς έχουν στενές σχέσεις με την ευρωπαϊκή βιομηχανία όπλων και με εταιρείες όπως η EADS, η Finmeccanica, η BAE Systems και η Thales. Ο κύκλος των συμμετοχών από το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι πολυάριθμος, όχι όμως τέτοιου μεγέθους με εκείνον από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Συναντάμε πρόσωπα που συνδέονται με εταιρείες όπως: BP, Fiat, Siemens, Deutsche Telekom, Telenor, Italcementi, Air Liquide, ΕΝΙ, Pirelli κ.ά.
Άλλα μέλη ενσαρκώνουν στην πράξη τη συνένωση χρηματοπιστωτικού και βιομηχανικού κεφαλαίου. Ενδεικτικά: Eli Leenaars, στέλεχος τόσο της τράπεζας ING όσο και του Ολλανδικού Συνδέσμου Βιομηχάνων· Richard Burrows, πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιρλανδίας και νυν πρόεδρος της British American Tobacco· Borja Prado, πρόεδρος της εταιρείας ηλεκτρισμού Endesa και της τράπεζας Mediobanca. Δεν χρειάζεται, βεβαίως, να αναζητήσουμε στις ατομικές βιογραφίες αυτή τη συνένωση· τη γνωρίζουμε ήδη. Πρόκειται για μια αντικειμενική σύζευξη που, προτού αποκρυσταλλωθεί στα πρόσωπα και στα αξιώματά τους, έχει ήδη πραγματοποιηθεί στην παραγωγή με την παγίωση κι επέκταση του χρηματιστικού κεφαλαίου ως τέκνου της συγχώνευσης τραπεζικών και βιομηχανικών συμφερόντων.
Ο πολιτικός-θεσμικός κλάδος της Τριμερούς περιλαμβάνει μια σειρά εξαιρετικά προβεβλημένων πρώην και νυν πολιτικών προσώπων. Μια ματιά στις ιδιότητές τους επιβεβαιώνει το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας», δηλαδή της τακτικής μετάθεσης υψηλόβαθμων αξιωματούχων από την πολιτική στη βιομηχανία και αντίστροφα. Στην αστική μας «δημοκρατία», ο νομοθέτης συχνά καταλήγει να δίνει συμβουλές στις επιχειρήσεις που διψούν για νομοθετήματα ως μάνατζερ, ενώ ο μάνατζερ εξίσου συχνά καταλήγει να γίνεται νομοθέτης. Τι έχουμε εδώ; Τον αντιπρόεδρο της Nokia και πρώην πρωθυπουργό της Φιλανδίας· τον πρόεδρο της CNP Assurances και πρώην υπουργό οικονομικών της Γαλλίας· τον πρώην πρόεδρο του Nordic Venture Network και νυν υπουργό εξωτερικών της Σουηδίας· τον αντιπρόεδρο της UBS και πρώην αντιπρόεδρο της Κομισιόν· τον αναπληρωτή πρόεδρο της Royal Dutch Shell και πρώην γενικό γραμματέα της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης· τον πρόεδρο του Ιδρύματος BMW και πρώην υφυπουργό εξωτερικών της Γερμανίας· τον σύμβουλο της Goldman Sachs και πρώην υπουργό οικονομίας της Τσεχίας· τον διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ρουμανίας και πρώην πρωθυπουργό· τον πρόεδρο του Γερμανικού Συνδέσμου Αυτοκινητοβιομηχάνων και πρώην υπουργό έρευνας και μεταφορών της Γερμανίας κ.ά.
Δεδομένης της ιδεολογικής λειτουργίας της Τριμερούς, αλλά και της ευρύτερης σημασίας της ιδεολογίας για την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων παγκοσμίως, δεν προκαλεί έκπληξη η συμμετοχή στελεχών από δεξαμενές σκέψης και ινστιτούτα. Ανάμεσα σε μια πλειάδα καθηγητών και ερευνητών, ξεχωρίζουν ο πρόεδρος του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, η διευθύντρια του ιταλικού παραρτήματος του Ινστιτούτου Aspen, ο πρόεδρος του Ιταλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και ο πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής στις Βρυξέλλες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί κρίσιμο μηχανισμό αναπαραγωγής της διεθνοποιημένης αστικής εξουσίας, έτσι δικαιολογείται εύκολα η πλημμυρίδα πρώην κοινοτικών αξιωματούχων στην Τριμερή: λόρδος Brittan, Meglena Kuneva, Erki Liikanen, Abel Matutes, λόρδος Mandelson, Μάριο Μόντι, λόρδος Patten, Jacques Santer, Javier Solana, Peter Sutherland. Οι βιογραφίες τριών πρώην επικεφαλής του ευρωπαϊκού σκέλους της Τριμελούς φωτίζουν ακόμα περισσότερο τη σχέση ανάμεσα στην Τριμερή και την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ο Max Kohnstamm (επικεφαλής του ευρωπαϊκού σκέλους 1973-76) είχε διατελέσει γραμματέας της Ανώτατης Αρχής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, από την οποία ξεκίνησε όλη η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. O George Berthoin (1976-92) ήταν προσωπικός σύμβουλος του οραματιστή της ενωμένης Ευρώπης Jean Monnet, καθώς και αντιπρόσωπος της Κομισιόν στη Μεγάλη Βρετανία όταν αυτή έγινε μέλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Τέλος, ο Peter Sutherland (2001-2010) υπήρξε κοινοτικός Επίτροπος σε θέματα ανταγωνισμού και εσωτερικής αγοράς, προτού καταλήξει πρόεδρος της Goldman Sachs. Η «ευρωπαϊστική» κλίση των κορυφαίων μελών της Τριμερούς από την ευρωπαϊκή ήπειρο είναι πραγματικά αξιοσημείωτη, καταρρίπτοντας τον μύθο του ευρωπαϊσμού ως αντίβαρου στις ΗΠΑ. Ιστορικά, οι κύκλοι που επιδίωξαν μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη δεν αμφισβήτησαν ποτέ την ατλαντική ηγεμονία, παρά μόνο διεκδίκησαν καλύτερους όρους συμμετοχής του ευρωπαϊκού μορφώματος σε αυτήν.
Τα ελληνικά μέλη της Τριμερούς αποτελούν μια μικρογραφία της: Οδυσσέας Κυριακόπουλος, πρόεδρος της S&B Βιομηχανικά Ορυκτά· Παναγής Βουρλούμης, πρώην πρόεδρος του ΟΤΕ και νυν σύμβουλος της N.M. Rothschild· Αλέξης Παπαχελάς, διευθυντής της εφημερίδας Καθημερινή· και βέβαια Λουκάς Παπαδήμος, πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και επίτιμος
διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Η ιδεολογική διάσταση της παρουσίας τους στα ελληνικά πράγματα πιστοποιείται όχι μόνο από το όνομα του διευθυντή της Καθημερινής, αλλά και από τη συμμετοχή τόσο του Παπαχελά όσο και του Βουρλούμη στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής με την ιδιότητα του γενικού γραμματέα και του ταμία αντίστοιχα. Στους Έλληνες-πρώην μέλη της Τριμερούς συγκαταλέγονται ο Στέλιος Αργυρός, πρώην πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων, και ο καθηγητής ευρωπαϊκής πολιτικής Λουκάς Τσούκαλης.
Αστική εξουσία: Διεθνοποίηση, κρίση και το τέλος της πολιτικής
Η περιδιάβαση στα μέλη της Τριμερούς καταδεικνύει την πυκνότητα των άτυπων σχέσεων επικοινωνίας και συντονισμού που ενυπάρχουν εντός των αστικών τάξεων, παράλληλα με τον ανταγωνισμό μεταξύ τους. Και, βέβαια, η δημόσια έκφραση αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της είναι δεδομένη· ιδού ένα δείγμα: «Ο κ. Παπαδήμος πρόβαλε χθες μια αίσθηση ηρεμίας, αλλά και γνώσης της κατάστασης. […] Οι Έλληνες πολίτες θα διαπιστώσουν ίσως ότι πέραν των θαμώνων των τηλεοπτικών παραθύρων υπάρχουν άνθρωποι με γνώση και ήθος, που μπορούν να προσφέρουν στον τόπο όταν βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη. […] Ίσως η ωμή ειλικρίνεια, η επάρκεια, η σωστή διαπραγμάτευση με τους έξω και η ευπρέπεια να είναι ένα, προσωρινά, ισχυρό αντίδοτο στην τρέλα της υστερίας και της βίας […]».[3] Όμως η περίπτωση των Παπαδήμου και Μόντι –και η σύνδεσή τους με την Τριμερή– δείχνει κάτι πολύ βαθύτερο από μια απλή προώθηση και αλληλοϋποστήριξη ανθρώπων και θεσμών· δείχνει ότι το ζήτημα της πολιτικής ηγεσίας και του πολιτικού προσωπικού παραμένει κομβικής σημασίας για την αναπαραγωγή της αστικής ηγεμονίας. Η εξουσία του κεφαλαίου απαιτεί άτομα με σαφή αντίληψη των συμφερόντων του και με αποδεδειγμένη θητεία στην κυρίαρχη ιδεολογία· απαιτεί «δικούς μας» ανθρώπους, πρόσωπα «συστημένα», μέλη εγνωσμένης αξίας και προσανατολισμού. Με άλλα λόγια, απαιτεί άτομα έτοιμα να προτάξουν το συμφέρον της τάξης που εκπροσωπούν έναντι οποιουδήποτε άλλου μερικού ή καθολικού συμφέροντος. Δεν χωράνε αμφιβολίες και «σκιές» όταν κρίνεται η ηγεμονία της αστικής τάξης· για τη διατήρησή της απαιτούνται πρόσωπα σιδηράς πειθαρχίας και πυγμής, τα οποία να συμμερίζονται με θρησκευτική ευλάβεια την προτεραιότητα αυτού του ταξικού συμφέροντος. Απρόσωπη εξουσία δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει. Τα πρόσωπα που στελεχώνουν τις κρίσιμες θέσεις της εξουσίας πρέπει τα ίδια να διαπαιδαγωγούνται και να κοινωνικοποιούνται μέσα σε έναν αυστηρά προσδιορισμένο αξιακό
και ιδεολογικό προσανατολισμό.
Άτυπες ιδιωτικές λέσχες προσωπικοτήτων όπως η Τριμερής Επιτροπή παίζουν έναν ρόλο σε αυτήν την κοινωνικοποίηση, διανοίγοντας κανάλια επικοινωνίας ανάμεσα στα εν λόγω πρόσωπα, πέρα από εθνικούς και τομεακούς διαχωρισμούς. Τα συμφέροντα του διεθνοποιημένου κεφαλαίου είναι πρωτίστως υλικά, βασίζονται όμως στη μετέπειτα ιδεατή τους αναπαράσταση και στην αντίστοιχη παραγωγή μιας κοινής ταυτότητας όσων πρόκειται να τα υπηρετήσουν. Η εξασφάλιση της συναίνεσης των υπό εκμετάλλευση τάξεων απαιτεί την οικοδόμηση μιας παράλληλης συναίνεσης ανάμεσα στις κυρίαρχες μερίδες των εκμεταλλευτριών τάξεων. Με άλλα λόγια, άτυπες οργανώσεις όπως η Τριμερής συμβάλλουν στην παραγωγή του «γενικού» συμφέροντος ανάμεσα στα μέλη της διεθνοποιημένης αστικής τάξης, ενός γενικού συμφέροντος που στη συνέχεια τα αστικά κράτη καλούνται να προάγουν και να αναπαράγουν. Όταν κάτι τέτοιο φαντάζει αδύνατο σε περιπτώσεις ευρείας κρίσης νομιμοποίησης (τέτοιες υπήρξαν οι περιπτώσεις της Ελλάδας και της Ιταλίας πριν από την πρωθυπουργοποίηση Παπαδήμου και Μόντι), τότε τα ίδια τα μέλη καλούνται να διαχειριστούν τα πολιτικά πράγματα, υποκαθιστώντας τους πολιτικούς και την πολιτική. Λειτουργούν δηλαδή ως δίοδοι άμεσης και εξασφαλισμένης προώθησης των αστικών συμφερόντων, χωρίς τις αμφισημίες και τις διακινδυνεύσεις της πολιτικής διαμεσολάβησης.
Στην τρέχουσα συγκυρία, ποιο είναι το μερικό συμφέρον της διεθνοποιημένης αστικής τάξης, που πρέπει πάραυτα να «γενικευθεί»; Καταρχήν, να καταβληθεί στους δανειστές το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου χρέους της ευρωπαϊκής περιφέρειας, ώστε να αποφευχθεί η πλήρης κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο ευρωπαϊκό κέντρο. Επίσης, να εξασφαλιστεί η παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη και στην ΕΕ, όχι μόνο για να μην πληγούν οι συγκεκριμένοι θεσμοί περιφερειακής ολοκλήρωσης, αλλά και για να αποτραπεί η απειλή του «κακού παραδείγματος» σε άλλους επίδοξους «εξοδούχους». Κρίσιμο επίδικο είναι επίσης η κατανομή των βαρών που προκύπτουν από την κρίση, βάρη τα οποία η άρχουσα τάξη επιθυμεί να μετακυλισθούν στη μισθωτή εργασία και τους μικρομεσαίους, και όχι στο μεγάλο κεφάλαιο. Παράλληλα, δεν πρέπει να αγνοούμε την καταλήστευση πλουτοπαραγωγικών πηγών υπέρ του διεθνοποιημένου κεφαλαίου, που θα προέλθει από την ιδιωτικοποίηση αυτής της (έστω αδύναμης) παραγωγικής βάσης της χώρας. Τέλος, υπάρχει και μια πολιτική διάσταση στο «γενικό συμφέρον» που εκφράζουν οι Μόντι και Παπαδήμος: η ανάσχεση της λαϊκής δυσαρέσκειας και της ανόδου της αριστεράς μέσω της προβολής εντελώς αόριστων και υποκειμενικών χαρακτηριστικών (αποτελεσματικότητα, αξιοπιστία, σοβαρότητα, ήθος) ενός άφθαρτου πολιτικά ηγέτη που καλείται δήθεν να ανταποκριθεί ηρωικά και με σηκωμένα τα μανίκια στις έκτακτες περιστάσεις. Και όλα αυτά, καλυμμένα με έναν μανδύα τεχνοκρατικής αναγκαιότητας και κοινού νου, δήθεν αποστειρωμένου από ιδεολογίες και πολιτικές έριδες. Στο όνομα αυτής της αναγκαιότητας, ακόμα και θεμελιώδεις αστικοδημοκρατικές διαδικασίες, όπως δημοψηφίσματα, εκλογές κ.λπ., παρουσιάζονται περίπου ως εξωτικά και άκρως δηλητηριώδη φρούτα που καλό είναι να αποφεύγονται. Εντέλει, η πολιτική συνολικά εμφανίζεται σαν ένα περιττό βαρίδι που πρέπει να πεταχτεί στη θάλασσα ώστε να πλεύσει με ασφάλεια το καράβι της τεχνοκρατικής, δήθεν ταξικά ουδέτερης σκέψης.
Θα ήταν σοβαρό λάθος να αποδώσουμε στην Τριμερή Επιτροπή και στα μέλη της υπερφυσικές ιδιότητες και συνωμοτικά σχέδια παγκόσμιας παντοδυναμίας. Η επικοινωνία δεν συνιστά συντονισμό. Ο εκάστοτε συντονισμός κάποιων εξεχόντων μελών μιας διεθνοποιημένης αστικής τάξης δεν συνιστά συντονισμό του συνόλου των εθνικών αστικών τάξεων. Και ο συντονισμός δεν συνιστά επίλυση των ενδοϊμπεριαλιστικών διαφορών· εμπορικοί πόλεμοι, διαφωνίες ως προς την επίλυση των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, αντιπαραθέσεις ως προς το κούρεμα του δημόσιου χρέους, εντάσεις σε ζητήματα διεθνών επεμβάσεων… τόσες και τόσες περιστάσεις πιστοποιούν την αδυναμία πλήρους εξομάλυνσης των σχέσεων ανάμεσα στα τρία μέρη. Είναι άλλο πράγμα ο συγχρονισμός της αστικής τάξης έναντι των εκμεταλλευόμενων τάξεων και άλλο η κατάλυση των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων· το δεύτερο δεν προκύπτει από το πρώτο.
Πάνω απ’ όλα όμως το κύριο πρόβλημα όταν δίνεται υπερβολική έμφαση στα πεπραγμένα οργανώσεων όπως η Τριμερής είναι η άγνοια του ρόλου που παίζει ιστορικά η λαϊκή βούληση, το συλλογικό υποκείμενο των «από κάτω». Τελικός κριτής και διαμορφωτής της ιστορικής εξέλιξης είναι η ταξική πάλη, όχι κάποιο υποτιθέμενο μυστικό σχέδιο παγκόσμιας κυριαρχίας. Στην τρέχουσα συγκυρία, φαίνεται ότι ο συντονισμός και η ταχεία αντίδραση των εκμεταλλευτών υπερνικά την έλλειψη οργάνωσης, οράματος και προγράμματος των εκμεταλλευομένων. Τίποτε όμως δεν μπορεί να προδικάσει την τελική έκβαση της σημερινής πολιτικοοικονομικής κρίσης. Το τέλος της πολιτικής, όπως συμβολίζεται από την τοποθέτηση των Παπαδήμου και Μόντι στους πρωθυπουργικούς θώκους της Ελλάδας και της Ιταλίας, σηματοδοτεί την αδυναμία της αστικής τάξης να αναπαραγάγει με πολιτικά μέσα την ηγεμονία της. Και καθώς ο υλικός αντίκτυπος των μνημονιακών μέτρων θα παγιώνεται μέσα στην κοινωνία, η δήθεν τεχνοκρατική ουδετερότητα του Παπαδήμου και τα δακρύβρεχτα εντιτόριαλ του Παπαχελά ίσως φανούν λίγα απέναντι στην πιθανή ριζοσπαστικοποίηση των μαζών.
Σημειώσεις
[1] Stephen Gill, American Hegemony and the Trilateral Commission, Cambridge University Press, Κέιμπριτζ 1991, σ. 4.^
[2] Βλ. τον επίσημο κατάλογο μελών, στο www.trilateral.org/download/file/TC_list_10-11_2.pdf. ^
[3] Α. Παπαχελάς, «Ίσως κάτι έχει αλλάξει», εφ. Καθημερινή, 11.11.2011.^
Τίποτε από αυτά δεν είναι ο μαρξισμός, και επειδή δεν έχει την πολυτέλεια να «χαρίζει» θεματολογίες στους συνωμοσιολόγους, το παρόν κείμενο προσπαθεί να εξετάσει υλιστικά την ταυτόχρονη ανάδειξη του Λουκά Παπαδήμου και του Μάριο Μόντι στους πρωθυπουργικούς θώκους
Ηρακλής Οικονόμου Λουκάς Παπαδήμος, Μάριο Μόντι, Τριμερής Επιτροπή Από τη συνωμοσιολογία στην πολιτική κριτική της Ελλάδας και της Ιταλίας αντίστοιχα. Το κύριο επιχείρημα εδώ είναι ότι τα δύο συγκεκριμένα άτομα αποτελούν επιλογή «έκτακτης ανάγκης» μιας υπερεθνικής χρηματοπιστωτικής μερίδας του κεφαλαίου για την προώθηση βαθιά πολιτικών μέτρων μέσω του μανδύα ενός τεχνοκρατικού, δήθεν απολιτικού μοντέλου άσκησης εξουσίας. Προφανώς και δεν έγιναν ξάφνου ισχυροί οι δύο αυτοί τραπεζίτες μέσω της συμμετοχής τους στην Τριμερή· αντίστροφα, έγιναν μέλη της εξαιτίας της προϋπάρχουσας ισχύος τους, μιας ισχύος που προκύπτει αντικειμενικά από τη θέση τους μέσα στην καπιταλιστική οικονομία. Ο συνδετικός κρίκος των δύο ανδρών, η Τριμερής, μπορεί λοιπόν να μην αφορά αιτιωδώς την πρωθυπουργοποίησή τους, μας βοηθά όμως να κατανοήσουμε καλύτερα την ταξική καταγωγή και λειτουργία τους. Αυτή η διασύνδεση, έστω κι αν δεν εξηγεί την πολιτική ανέλιξη των δύο ανδρών, αποτελεί μια αφορμή για να ασχοληθούμε με άτυπες μορφές συντονισμού των διεθνοποιημένων αστικών τάξεων, δηλαδή με μια υπερεθνικοποίηση του κράτους ως μορφής παραγωγής του γενικού συμφέροντος. Μας υπενθυμίζει, με άλλα λόγια, ότι η αστική εξουσία μπορεί να γεννιέται στον πυρήνα της καπιταλιστικής παραγωγής, αναπαράγεται όμως στην πολιτική σφαίρα διεθνικά.
Η Τριμερής Επιτροπή: Μια σύνοψη
Η Τριμερής Επιτροπή ιδρύθηκε το 1973, εν μέσω παγκόσμιας κρίσης και έντασης των τριβών ανάμεσα στις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Σκοπός της ήταν η ενίσχυση του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ των τριών κύριων καπιταλιστικών κέντρων εκείνης της εποχής: των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, και της τότε ΕΟΚ. Η πρωτοβουλία ήταν ξεκάθαρα αμερικανική· ιδρυτής της Επιτροπής υπήρξε ο David Rockefeller, γόνος της γνωστής οικογένειας και τότε πρόεδρος της Chase Manhattan Bank. Πρώτος εκτελεστικός διευθυντής της Επιτροπής την τριετία 1973-1976 υπήρξε ο Zbigniew Brzezinski, εκ των κυριότερων εμπνευστών του αμερικανικού μιλιταρισμού τα τελευταία σαράντα χρόνια. Η προεδρεία του Τζίμι Κάρτερ ανέδειξε για πρώτη φορά την πολιτική επιρροή της Τριμελούς, καθώς πάνω από είκοσι μέλη της βρέθηκαν σε ανώτερα κυβερνητικά αξιώματα, συμπεριλαμβανομένων του ίδιου του προέδρου Κάρτερ, του αντιπροέδρου Walter Mondale, του υπουργού Οικονομικών Michael Blumenthal, του υπουργού Εξωτερικών Cyrus Vance, του υπουργού Άμυνας Harold Brown και βεβαίως του συμβούλου εθνικής ασφάλειας Brzezinski.
 |
| Alan Moore & Eddie Campbell, From Hell (1991-1996). |
Τα μέλη της Τριμελούς συναντιούνται μια φορά κάθε χρόνο ως ολομέλεια και άλλη μια φορά σε περιφερειακό επίπεδο. Στο πλαίσιο της ιδεολογικής λειτουργίας της, η Τριμερής έχει μια πλούσια εκδοτική δραστηριότητα που περιλαμβάνει εκθέσεις των ετήσιων συναντήσεων, έκτακτες εκθέσεις για ειδικά θέματα και εκθέσεις θεματικών ομάδων που αποτελούνται από ένα μέλος από κάθε περιφέρεια. Η θεματολογία των πιο πρόσφατων εκθέσεων περιλαμβάνει ενδεικτικά την παγκόσμια οικονομική κρίση, τη διασπορά των πυρηνικών όπλων, το Ιράν, την ενεργειακή ασφάλεια και την κλιματική αλλαγή· πρόκειται για ζητήματα που αφορούν τις διεθνείς σχέσεις, τις τρεις καπιταλιστικές μητροπόλεις και βεβαίως τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Κατά τα λοιπά, η συνωμοσιολογική παρουσίαση της Τριμερούς ως μιας μυστικής, παντοδύναμης ομάδα είναι σαθρή· ούτε μυστική είναι (εφόσον οι συναντήσεις και τα μέλη της είναι δημοσιοποιημένα) ούτε παντοδύναμη (εφόσον σε καμία περίπτωση δεν υποκαθίστανται η ταξική πάλη και οι ενδοκαπιταλιστικοί ανταγωνισμοί από ένα φόρουμ τριμερούς επικοινωνίας). Αντανακλά όμως η Επιτροπή την ταξική καταγωγή και λειτουργία των μελών της, συντονίζοντας και αναπαράγοντας τις μερικές τους οπτικές και τα επιμέρους συμφέροντά τους.
Τα μέλη της Τριμερούς Επιτροπής: Ταξική προέλευση και λειτουργία
Σύμφωνα και με την τυπολογία του Stephen Gill, τα μέλη της επιτροπής προέρχονται από τρία βασικά πεδία: το οικονομικό (επιχειρήσεις), το θεσμικό (πολιτικά αξιώματα) και το ιδεολογικό (ερευνητικά κέντρα).[1] Για να κατανοήσουμε την ταξική προέλευση και αποστολή της Τριμερούς, ας περιδιαβούμε ενδεικτικά στη λίστα μελών της ευρωπαϊκής περιφέρειας.[2] Περιοριζόμαστε στα ευρωπαϊκά μέλη για λόγους οικονομίας χώρου, όμως ο αναγνώστης μπορεί να είναι βέβαιος ότι οι ίδιες ακριβώς τάσεις κυριαρχούν και στα μέλη από τη Βόρεια Αμερική και την Ασία.
Έχουμε καταρχάς τους τραπεζίτες, πολλούς τραπεζίτες. Για λόγους οικονομίας χώρου, παραθέτουμε απλώς τις θεσμικές στέγες κάποιων μελών, δίχως θέσεις κι ονόματα: Banco Santander, Εθνική Τράπεζα της Πολωνίας, Εθνική Τράπεζα της Δανίας, Banco Santander UK, Société Générale, Εθνική Τράπεζα του Βελγίου, Banco Finantia, Deutsche Bank, Σύνδεσμος Τραπεζών της Τσεχίας, HSBC, Commerzbank, Κεντρική Τράπεζα της Αυστρίας, Unicredit, Σύνδεσμος Γερμανικών Τραπεζών, Allianz, Gruppo Banca Sella, Ένωση Ιταλικών Τραπεζών, Citigroup Πολωνίας, Danske Bank, Intesa Sanpaolo Group, Eerste Group Bank, KBC, Κεντρική Τράπεζα της Ολλανδίας, UBS κ.ά.
Στη συνέχεια, έχουμε τους βιομηχάνους. Κάποιοι μάλιστα από αυτούς έχουν στενές σχέσεις με την ευρωπαϊκή βιομηχανία όπλων και με εταιρείες όπως η EADS, η Finmeccanica, η BAE Systems και η Thales. Ο κύκλος των συμμετοχών από το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι πολυάριθμος, όχι όμως τέτοιου μεγέθους με εκείνον από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Συναντάμε πρόσωπα που συνδέονται με εταιρείες όπως: BP, Fiat, Siemens, Deutsche Telekom, Telenor, Italcementi, Air Liquide, ΕΝΙ, Pirelli κ.ά.
Άλλα μέλη ενσαρκώνουν στην πράξη τη συνένωση χρηματοπιστωτικού και βιομηχανικού κεφαλαίου. Ενδεικτικά: Eli Leenaars, στέλεχος τόσο της τράπεζας ING όσο και του Ολλανδικού Συνδέσμου Βιομηχάνων· Richard Burrows, πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιρλανδίας και νυν πρόεδρος της British American Tobacco· Borja Prado, πρόεδρος της εταιρείας ηλεκτρισμού Endesa και της τράπεζας Mediobanca. Δεν χρειάζεται, βεβαίως, να αναζητήσουμε στις ατομικές βιογραφίες αυτή τη συνένωση· τη γνωρίζουμε ήδη. Πρόκειται για μια αντικειμενική σύζευξη που, προτού αποκρυσταλλωθεί στα πρόσωπα και στα αξιώματά τους, έχει ήδη πραγματοποιηθεί στην παραγωγή με την παγίωση κι επέκταση του χρηματιστικού κεφαλαίου ως τέκνου της συγχώνευσης τραπεζικών και βιομηχανικών συμφερόντων.
Ο πολιτικός-θεσμικός κλάδος της Τριμερούς περιλαμβάνει μια σειρά εξαιρετικά προβεβλημένων πρώην και νυν πολιτικών προσώπων. Μια ματιά στις ιδιότητές τους επιβεβαιώνει το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας», δηλαδή της τακτικής μετάθεσης υψηλόβαθμων αξιωματούχων από την πολιτική στη βιομηχανία και αντίστροφα. Στην αστική μας «δημοκρατία», ο νομοθέτης συχνά καταλήγει να δίνει συμβουλές στις επιχειρήσεις που διψούν για νομοθετήματα ως μάνατζερ, ενώ ο μάνατζερ εξίσου συχνά καταλήγει να γίνεται νομοθέτης. Τι έχουμε εδώ; Τον αντιπρόεδρο της Nokia και πρώην πρωθυπουργό της Φιλανδίας· τον πρόεδρο της CNP Assurances και πρώην υπουργό οικονομικών της Γαλλίας· τον πρώην πρόεδρο του Nordic Venture Network και νυν υπουργό εξωτερικών της Σουηδίας· τον αντιπρόεδρο της UBS και πρώην αντιπρόεδρο της Κομισιόν· τον αναπληρωτή πρόεδρο της Royal Dutch Shell και πρώην γενικό γραμματέα της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης· τον πρόεδρο του Ιδρύματος BMW και πρώην υφυπουργό εξωτερικών της Γερμανίας· τον σύμβουλο της Goldman Sachs και πρώην υπουργό οικονομίας της Τσεχίας· τον διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ρουμανίας και πρώην πρωθυπουργό· τον πρόεδρο του Γερμανικού Συνδέσμου Αυτοκινητοβιομηχάνων και πρώην υπουργό έρευνας και μεταφορών της Γερμανίας κ.ά.
Δεδομένης της ιδεολογικής λειτουργίας της Τριμερούς, αλλά και της ευρύτερης σημασίας της ιδεολογίας για την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων παγκοσμίως, δεν προκαλεί έκπληξη η συμμετοχή στελεχών από δεξαμενές σκέψης και ινστιτούτα. Ανάμεσα σε μια πλειάδα καθηγητών και ερευνητών, ξεχωρίζουν ο πρόεδρος του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, η διευθύντρια του ιταλικού παραρτήματος του Ινστιτούτου Aspen, ο πρόεδρος του Ιταλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και ο πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής στις Βρυξέλλες.
Τα ελληνικά μέλη της Τριμερούς αποτελούν μια μικρογραφία της: Οδυσσέας Κυριακόπουλος, πρόεδρος της S&B Βιομηχανικά Ορυκτά· Παναγής Βουρλούμης, πρώην πρόεδρος του ΟΤΕ και νυν σύμβουλος της N.M. Rothschild· Αλέξης Παπαχελάς, διευθυντής της εφημερίδας Καθημερινή· και βέβαια Λουκάς Παπαδήμος, πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και επίτιμος
διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Η ιδεολογική διάσταση της παρουσίας τους στα ελληνικά πράγματα πιστοποιείται όχι μόνο από το όνομα του διευθυντή της Καθημερινής, αλλά και από τη συμμετοχή τόσο του Παπαχελά όσο και του Βουρλούμη στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής με την ιδιότητα του γενικού γραμματέα και του ταμία αντίστοιχα. Στους Έλληνες-πρώην μέλη της Τριμερούς συγκαταλέγονται ο Στέλιος Αργυρός, πρώην πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων, και ο καθηγητής ευρωπαϊκής πολιτικής Λουκάς Τσούκαλης.
Αστική εξουσία: Διεθνοποίηση, κρίση και το τέλος της πολιτικής
Η περιδιάβαση στα μέλη της Τριμερούς καταδεικνύει την πυκνότητα των άτυπων σχέσεων επικοινωνίας και συντονισμού που ενυπάρχουν εντός των αστικών τάξεων, παράλληλα με τον ανταγωνισμό μεταξύ τους. Και, βέβαια, η δημόσια έκφραση αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της είναι δεδομένη· ιδού ένα δείγμα: «Ο κ. Παπαδήμος πρόβαλε χθες μια αίσθηση ηρεμίας, αλλά και γνώσης της κατάστασης. […] Οι Έλληνες πολίτες θα διαπιστώσουν ίσως ότι πέραν των θαμώνων των τηλεοπτικών παραθύρων υπάρχουν άνθρωποι με γνώση και ήθος, που μπορούν να προσφέρουν στον τόπο όταν βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη. […] Ίσως η ωμή ειλικρίνεια, η επάρκεια, η σωστή διαπραγμάτευση με τους έξω και η ευπρέπεια να είναι ένα, προσωρινά, ισχυρό αντίδοτο στην τρέλα της υστερίας και της βίας […]».[3] Όμως η περίπτωση των Παπαδήμου και Μόντι –και η σύνδεσή τους με την Τριμερή– δείχνει κάτι πολύ βαθύτερο από μια απλή προώθηση και αλληλοϋποστήριξη ανθρώπων και θεσμών· δείχνει ότι το ζήτημα της πολιτικής ηγεσίας και του πολιτικού προσωπικού παραμένει κομβικής σημασίας για την αναπαραγωγή της αστικής ηγεμονίας. Η εξουσία του κεφαλαίου απαιτεί άτομα με σαφή αντίληψη των συμφερόντων του και με αποδεδειγμένη θητεία στην κυρίαρχη ιδεολογία· απαιτεί «δικούς μας» ανθρώπους, πρόσωπα «συστημένα», μέλη εγνωσμένης αξίας και προσανατολισμού. Με άλλα λόγια, απαιτεί άτομα έτοιμα να προτάξουν το συμφέρον της τάξης που εκπροσωπούν έναντι οποιουδήποτε άλλου μερικού ή καθολικού συμφέροντος. Δεν χωράνε αμφιβολίες και «σκιές» όταν κρίνεται η ηγεμονία της αστικής τάξης· για τη διατήρησή της απαιτούνται πρόσωπα σιδηράς πειθαρχίας και πυγμής, τα οποία να συμμερίζονται με θρησκευτική ευλάβεια την προτεραιότητα αυτού του ταξικού συμφέροντος. Απρόσωπη εξουσία δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει. Τα πρόσωπα που στελεχώνουν τις κρίσιμες θέσεις της εξουσίας πρέπει τα ίδια να διαπαιδαγωγούνται και να κοινωνικοποιούνται μέσα σε έναν αυστηρά προσδιορισμένο αξιακό
και ιδεολογικό προσανατολισμό.
Άτυπες ιδιωτικές λέσχες προσωπικοτήτων όπως η Τριμερής Επιτροπή παίζουν έναν ρόλο σε αυτήν την κοινωνικοποίηση, διανοίγοντας κανάλια επικοινωνίας ανάμεσα στα εν λόγω πρόσωπα, πέρα από εθνικούς και τομεακούς διαχωρισμούς. Τα συμφέροντα του διεθνοποιημένου κεφαλαίου είναι πρωτίστως υλικά, βασίζονται όμως στη μετέπειτα ιδεατή τους αναπαράσταση και στην αντίστοιχη παραγωγή μιας κοινής ταυτότητας όσων πρόκειται να τα υπηρετήσουν. Η εξασφάλιση της συναίνεσης των υπό εκμετάλλευση τάξεων απαιτεί την οικοδόμηση μιας παράλληλης συναίνεσης ανάμεσα στις κυρίαρχες μερίδες των εκμεταλλευτριών τάξεων. Με άλλα λόγια, άτυπες οργανώσεις όπως η Τριμερής συμβάλλουν στην παραγωγή του «γενικού» συμφέροντος ανάμεσα στα μέλη της διεθνοποιημένης αστικής τάξης, ενός γενικού συμφέροντος που στη συνέχεια τα αστικά κράτη καλούνται να προάγουν και να αναπαράγουν. Όταν κάτι τέτοιο φαντάζει αδύνατο σε περιπτώσεις ευρείας κρίσης νομιμοποίησης (τέτοιες υπήρξαν οι περιπτώσεις της Ελλάδας και της Ιταλίας πριν από την πρωθυπουργοποίηση Παπαδήμου και Μόντι), τότε τα ίδια τα μέλη καλούνται να διαχειριστούν τα πολιτικά πράγματα, υποκαθιστώντας τους πολιτικούς και την πολιτική. Λειτουργούν δηλαδή ως δίοδοι άμεσης και εξασφαλισμένης προώθησης των αστικών συμφερόντων, χωρίς τις αμφισημίες και τις διακινδυνεύσεις της πολιτικής διαμεσολάβησης.
 |
| A. Paul Weber, Das Gerücht (1953 ). |
Στην τρέχουσα συγκυρία, ποιο είναι το μερικό συμφέρον της διεθνοποιημένης αστικής τάξης, που πρέπει πάραυτα να «γενικευθεί»; Καταρχήν, να καταβληθεί στους δανειστές το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου χρέους της ευρωπαϊκής περιφέρειας, ώστε να αποφευχθεί η πλήρης κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο ευρωπαϊκό κέντρο. Επίσης, να εξασφαλιστεί η παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη και στην ΕΕ, όχι μόνο για να μην πληγούν οι συγκεκριμένοι θεσμοί περιφερειακής ολοκλήρωσης, αλλά και για να αποτραπεί η απειλή του «κακού παραδείγματος» σε άλλους επίδοξους «εξοδούχους». Κρίσιμο επίδικο είναι επίσης η κατανομή των βαρών που προκύπτουν από την κρίση, βάρη τα οποία η άρχουσα τάξη επιθυμεί να μετακυλισθούν στη μισθωτή εργασία και τους μικρομεσαίους, και όχι στο μεγάλο κεφάλαιο. Παράλληλα, δεν πρέπει να αγνοούμε την καταλήστευση πλουτοπαραγωγικών πηγών υπέρ του διεθνοποιημένου κεφαλαίου, που θα προέλθει από την ιδιωτικοποίηση αυτής της (έστω αδύναμης) παραγωγικής βάσης της χώρας. Τέλος, υπάρχει και μια πολιτική διάσταση στο «γενικό συμφέρον» που εκφράζουν οι Μόντι και Παπαδήμος: η ανάσχεση της λαϊκής δυσαρέσκειας και της ανόδου της αριστεράς μέσω της προβολής εντελώς αόριστων και υποκειμενικών χαρακτηριστικών (αποτελεσματικότητα, αξιοπιστία, σοβαρότητα, ήθος) ενός άφθαρτου πολιτικά ηγέτη που καλείται δήθεν να ανταποκριθεί ηρωικά και με σηκωμένα τα μανίκια στις έκτακτες περιστάσεις. Και όλα αυτά, καλυμμένα με έναν μανδύα τεχνοκρατικής αναγκαιότητας και κοινού νου, δήθεν αποστειρωμένου από ιδεολογίες και πολιτικές έριδες. Στο όνομα αυτής της αναγκαιότητας, ακόμα και θεμελιώδεις αστικοδημοκρατικές διαδικασίες, όπως δημοψηφίσματα, εκλογές κ.λπ., παρουσιάζονται περίπου ως εξωτικά και άκρως δηλητηριώδη φρούτα που καλό είναι να αποφεύγονται. Εντέλει, η πολιτική συνολικά εμφανίζεται σαν ένα περιττό βαρίδι που πρέπει να πεταχτεί στη θάλασσα ώστε να πλεύσει με ασφάλεια το καράβι της τεχνοκρατικής, δήθεν ταξικά ουδέτερης σκέψης.
Θα ήταν σοβαρό λάθος να αποδώσουμε στην Τριμερή Επιτροπή και στα μέλη της υπερφυσικές ιδιότητες και συνωμοτικά σχέδια παγκόσμιας παντοδυναμίας. Η επικοινωνία δεν συνιστά συντονισμό. Ο εκάστοτε συντονισμός κάποιων εξεχόντων μελών μιας διεθνοποιημένης αστικής τάξης δεν συνιστά συντονισμό του συνόλου των εθνικών αστικών τάξεων. Και ο συντονισμός δεν συνιστά επίλυση των ενδοϊμπεριαλιστικών διαφορών· εμπορικοί πόλεμοι, διαφωνίες ως προς την επίλυση των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, αντιπαραθέσεις ως προς το κούρεμα του δημόσιου χρέους, εντάσεις σε ζητήματα διεθνών επεμβάσεων… τόσες και τόσες περιστάσεις πιστοποιούν την αδυναμία πλήρους εξομάλυνσης των σχέσεων ανάμεσα στα τρία μέρη. Είναι άλλο πράγμα ο συγχρονισμός της αστικής τάξης έναντι των εκμεταλλευόμενων τάξεων και άλλο η κατάλυση των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων· το δεύτερο δεν προκύπτει από το πρώτο.
Πάνω απ’ όλα όμως το κύριο πρόβλημα όταν δίνεται υπερβολική έμφαση στα πεπραγμένα οργανώσεων όπως η Τριμερής είναι η άγνοια του ρόλου που παίζει ιστορικά η λαϊκή βούληση, το συλλογικό υποκείμενο των «από κάτω». Τελικός κριτής και διαμορφωτής της ιστορικής εξέλιξης είναι η ταξική πάλη, όχι κάποιο υποτιθέμενο μυστικό σχέδιο παγκόσμιας κυριαρχίας. Στην τρέχουσα συγκυρία, φαίνεται ότι ο συντονισμός και η ταχεία αντίδραση των εκμεταλλευτών υπερνικά την έλλειψη οργάνωσης, οράματος και προγράμματος των εκμεταλλευομένων. Τίποτε όμως δεν μπορεί να προδικάσει την τελική έκβαση της σημερινής πολιτικοοικονομικής κρίσης. Το τέλος της πολιτικής, όπως συμβολίζεται από την τοποθέτηση των Παπαδήμου και Μόντι στους πρωθυπουργικούς θώκους της Ελλάδας και της Ιταλίας, σηματοδοτεί την αδυναμία της αστικής τάξης να αναπαραγάγει με πολιτικά μέσα την ηγεμονία της. Και καθώς ο υλικός αντίκτυπος των μνημονιακών μέτρων θα παγιώνεται μέσα στην κοινωνία, η δήθεν τεχνοκρατική ουδετερότητα του Παπαδήμου και τα δακρύβρεχτα εντιτόριαλ του Παπαχελά ίσως φανούν λίγα απέναντι στην πιθανή ριζοσπαστικοποίηση των μαζών.
* * *
Σημειώσεις
[1] Stephen Gill, American Hegemony and the Trilateral Commission, Cambridge University Press, Κέιμπριτζ 1991, σ. 4.^
[2] Βλ. τον επίσημο κατάλογο μελών, στο www.trilateral.org/download/file/TC_list_10-11_2.pdf. ^
[3] Α. Παπαχελάς, «Ίσως κάτι έχει αλλάξει», εφ. Καθημερινή, 11.11.2011.^
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου